Η αεικίνητη
ατμόσφαιρα, οι ωκεανοί, οι ήπειροι και οι μεγάλες μάζες πάγου είναι τα βασικά
στοιχεία του περιβάλλοντος. Όλα μαζί συνθέτουν το λεγόμενο κλιματικό σύστημα.
Αλληλεπιδρούν διαρκώς και μεταφέρουν νερό, ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και
θερμότητα. Σε αυτό το περίπλοκο σύστημα, μια απ' τις θεμελιώδεις μεταβλητές
είναι η θερμοκρασία, η οποία υφίσταται της περισσότερες και πιο αισθητές αλλαγές.
Ο άνεμος παίζει επίσης σημαντικό ρόλο, καθώς μεταφέρει θερμότητα και υγρασία
μεσα στην ατμόσφαιρα. Τέλος, το νερό, με όλα τα φαινόμενα στα οποία συμμετέχει
(εξάτμιση, υγροποίηση, μεταφορά θερμών ρευμάτων), επηρεάζει σημαντικα το
κλιματικό σύστημα της Γης.
Παγκόσμιος κλιματικός χάρτης κατά Koeppen. Αναλυτικά:
|
|
Κλίμα: ονομάζεται η μέση καιρική κατάσταση, δηλαδή η σύνθεση του καιρού
για μια μεγάλη χρονική περίοδο. Είναι επομένως κάτι διαφορετικό από τον καιρό,
ο οποίος χαρακτηρίζεται σαν μια φυσική κατάσταση της ατμόσφαιρας για
περιορισμένο χρονικό διάστημα. Το κλίμα παίζει σπουδαιότατο ρόλο, τόσο στο
φυτικό όσο στο και στο ζωικό βασίλειο. Από το κλίμα ορίζονται οι ζώνες
βλάστησης καθώς και η κατανομή των ζωντανών οργανισμών πάνω στη Γη.
Ο καθορισμός του κλίματος της κάθε περιοχής εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:
Ηλιακή ακτινοβολία / Γεωγραφικό μήκος - πλάτος: η ακτινοβολία του Ηλίου παρέχει μεγάλες ποσότητες ενέργιας, οι οποίες θέτουν σε λειτουργία τον εκπληκτικό μηχανισμό που ονομάζεται κλιματικό σύστημα της Γης. Τα συστατικά αυτού του περίπλοκου συστήματος είναι η ατμόσφαιρα, η υδρόσφαιρα, η λιθόσφαιρα, η κρυόσφαιρα και η βιόσφαιρα. Όλα αυτά αλληλεπιδρούν διαρκώς και ανταλλάσσουν ύλη και ενέργεια. Το κλιματικό σύστημα εκφράζεται μέσω των καιρικών και κλιματικών φαινομένων.
Τοπογραφία: οι θερμοκρασιακές διακυμάνσεις εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την κατανομή ξηράς και νερού στην επιφάνεια της Γης. Οι διαφορές της ειδικής θερμότητας χαρίζουν ηπιότερες θερμοκρασίες σε περιοχές κοντά σε μεγάλους όγκους νερού. Το νερό απορροφά τη θερμότητα και την απελευθερώνει πιο αργά απ' ότι το χώμα, γι' αυτό και τα υδάτινα σώματα θερμαίνουν και ψύχουν το περιβάλλον. Η επίδραση τους είναι αναμφισβήτητη. Επιπλέον, οι διαφορές ξηράς και θάλασσας είναι η αιτία για τη δημιουργία των παράκτιων ανέμων. Όταν ο καιρός είναι καλός, η ξηρά θερμαίνεται στη διάρκεια της ημέρας, γεγονός που αναγκάζει τον αέρα να ανεβαίνει με ταχύτητα, δημιουργώντας ζώνες χαμηλής πίεσης. Οι ζώνες αυτές έλκουν τη θαλάσσια αύρα.
Επικρατούντες άνεμοι: η αιτία που κάνει τις αέριες μάζες να μετακινούνται είναι και η δύναμη της βαροβαθμίδας. Για να δημιουργηθεί όμως μια τέτοια δύναμη θα πρέπει να υπάρχει ανισότροπη κατανομή της ατμοσφαιρικής πίεσης πάνω από μια μεγάλη περιοχή. Έτσι από την ανισότροπη αυτή κατανομή δημιουργούνται και οι πλανητικοί άνεμοι (οι άνεμοι δηλαδή που πνέουν καθ'όλη τη διάρκεια του έτους ή για μεγάλη χρονική διάρκεια σε παγκόσμια κλίμακα). Τέτοιοι είναι οι αληγείς άνεμοι αλλά και οι μουσώνες. Οι αληγείς άνεμοι αποτελούν μια ζώνη μεταξύ των υποτροπικών περιοχών και του Ισημερινού και είναι Βορειοανατολικά στο Βόρειο ημισφαίριο και Νοτιοανατολικά στο Νότιο ημισφαίριο με ταχύτητα περίπου 10m/s. Οι μουσώνες εντοπίζονται αποκλειστικά στον ινδικό ωκεανό. Στους χειμερινούς μουσώνες, ο κυρίαρχος άνεμος είναι Βόρειας συνιστώσας, δηλαδή πνέει από τη ξηρά προς τη θάλασσα και είναι ψυχρός, ενώ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η ροή αντιστρέφεται και ο άνεμος πνέει από τη θάλασσα προς τη ξηρά με αποτέλεσμα να γίνονται πιο υγροί και δροσεροί.
Υψόμετρο: τα βουνά είναι γεωλογικοί σχηματισμοί με μεγάλη επιρροή στο κλίμα. Άνεμοι γεμάτοι υγρασία συγκρούονται με αυτά τα κάθετα εμπόδια, στην προσπάθεια τους να ανεβούν στις πλαγιές τους για να τα περάσουν. Κατά την άνοδο, ο αέρας αποβάλλει νερό με τη μορφή βροχής στην προσήνεμη πλευρά, η οποία είναι πάντα υγρή και πλούσια σε βλάστηση. Ο αέρας που φτάνει στην υπήνεμη πλευρά είναι ξηρός και γι' αυτό η βλάστηση εκεί είναι αραιότερη.
Ωκεάνια ρεύματα: το νερό της θάλασσας κινείται δημιουργώντας κύματα, παλίρροιες και ρεύματα. Υπάρχουν δύο είδη ρευμάτων: τα επιφανειακά και τα βαθιά. Τα επιφανειακά ρεύματα, που προκαλούνται από τον άνεμο, μοιάζουν με μεγάλα ποτάμια μέσα στη θάλασσα. Μπορούν να φτάσουν σε πλάτος τα 80 χιλιόμετρα. Επηρεάζουν σημαντικά το παγκόσμιο κλίμα, καθώς μεταφέρουν θερμότητα από τον ισημερινό στους πόλους. Τα βαθιά ρεύματα προκαλούνται από τις διαφορές στην πυκνότητα του νερού.
|
Με βάση τα παραπάνω, οροθετήθηκαν διάφορα είδη κλιμάτων. Ορισμένα από αυτά είναι:
i) Πολικό: κύρια χαρακτηριστικά του οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, η μόνιμη παγοκάλυψη και η απουσία βλάστησης. Εντοπίζεται στον Αρκτικό ωκεανό, στη Γροιλανδία, στην Ανταρκτική και τη Σιβηρία.
ii) Ορεινό: κύρια χαρακτηριστικά του το μεγάλο υψόμετρο και το ανάγλυφο της περιοχής. Συναντάται σε μεγάλες οροσειρές και υψίπεδα.
iii) Θαλάσσιο ή Ωκεάνιο: κύρια χαρακτηριστικά ο μεγάλος αριθμός ημερών βροχής, ο γκρίζος ουρανός, η έντονη νεφοκάλυψη και οι ασθενές βροχές. Εντοπίζεται στις δυτικές ακτές των ηπείρων και σε ορισμένα νησιά των μέσων γεωγραφικών πλατών.
iv) Μεσογειακό: κύρια χαρακτηριστικά η συνεχής σειρά ηλιόλουστων ημερών, ο παγετός, το ξηρό θερμό θέρος και ο ήπιος βροχερός χειμώνας. Εντοπίζεται στη Μεσόγειο, στην Καλιφόρνια, στη Χιλή, στη Νότια Αφρική και στη Νοτιοδυτική Αυστραλία.
v) Ερημικό: χαρακτηρίζεται από την μηδαμινή παρουσία χλωρίδας και πανίδας, από ισχυρές ανεμοθύελες ενώ καταγράφονται οι πιο ακραίες θερμοκρασίες στη Γη.
|